Oskarżyciel prywatny

Kim jest oskarżyciel prywatny?

Co do zasady oskarżycielem w postępowaniu sądowym jest prokurator będący tzw. oskarżycielem publicznym. Pokrzywdzony przestępstwem może zaś występować w postępowaniu sądowym obok lub zamiast oskarżyciela publicznego jako uboczny oskarżyciel posiłkowy lub subsydiarny oskarżyciel posiłkowy. Powyższe sytuacją dotyczą jednak jedynie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.

W polskim prawie karnym przestępstwa dzielą się bowiem na przestępstwa publicznoskargowe, czyli takie które ścigane są z oskarżenia publicznego oraz przestępstwa prywatnoskargowe. O tym do jakiej kategorii jest zaliczone dane przestępstwo decyduje ustawodawca. Dla przykładu jako przestępstwo publicznoskargowe wymienić można zabójstwo, oszustwo, gwałt. Natomiast do przestępstw prywatnoskargowych zalicza się:

• zniesławienie (art. 212 k.k.),
• znieważenie (art. 216 k.k.),
• naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.) oraz
• tzw. lekki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 § 4 k.k.).

O ile w przypadku przestępstw publicznoskargowych wszczęcie postępowania następuje z urzędu lub na wniosek, o tyle postępowanie prywatnoskargowe inicjuje co do zasady wniesienie przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia bezpośrednio do Sądu. Ważną cechą postępowania prywatnoskargowego jest więc to, iż nie jest ono podzielone na etap postępowania przygotowawczego (dochodzenie lub śledztwo) i sądowego, a jest to postępowanie, które od razu toczy się przed Sądem. Oskarżycielem prywatnym jest natomiast pokrzywdzony, który taki prywatny akt oskarżenia wnosi do Sądu.

Prywatny akt oskarżenia – co to takiego?

Akt oskarżenia w sprawie w oskarżenia prywatnego jest pismem procesowym inicjującym postępowanie sądowe. W przeciwieństwie jednak do aktu oskarżenia wnoszonego w sprawie z oskarżenia publicznego, prywatny akt oskarżenia, oprócz podstawowych wymogów pisma procesowego, może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wykazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Jego wymagania formalne są więc nieco mniej rygorystyczne aniżeli wobec publicznego aktu oskarżenia. Prywatny akt oskarżenia podlega opłacie w wysokości 300 zł. Potwierdzenie uiszczenia tej opłaty należy dołączyć do aktu oskarżenia.

W razie pokrzywdzenia przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, pokrzywdzony może również złożyć ustną lub pisemną skargę na Policji, zamiast wnosić pisemny akt oskarżenia do Sądu. W takim przypadku Policja obowiązana jest przyjąć na żądanie pokrzywdzonego taką ustną lub pisemną skargę, zabezpieczyć w razie potrzeby dowody, a następnie przesłać tą skargę do właściwego Sądu.

Jeżeli wymaga tego interes społeczny również prokurator może wszcząć postępowanie albo wstąpić do postępowania już wszczętego.

Posiedzenie pojednawcze

Po wpłynięciu do Sądu prywatnego aktu oskarżenia, przed wyznaczeniem rozprawy głównej, Sąd musi wyznaczyć i przeprowadzić tzw. posiedzenie pojednawcze. Na wniosek lub za zgodą stron Sąd może zamiast takiego posiedzenia wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Posiedzenie pojednawcze ma na celu skłonienie stron do pojednania się. Jeżeli do takiego pojednania dojdzie wtedy Sąd umarza postępowanie a sprawa mówiąc krótko kończy się. Równocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, którą obejmą roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. Jeżeli jednak do takiego pojednania nie dojdzie, wtedy Sąd wyznaczy rozprawę główną, a sprawa będzie toczyła się przed Sądem.

Oskarżenie wzajemne

Ważną instytucją, występującą jedynie w postępowaniu prywatnoskargowym jest tzw. oskarżenie wzajemne. Polega ono na tym, iż oskarżony może aż do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Wtedy Sąd rozpoznaje obydwie sprawy łącznie. Dochodzi tu do sytuacji, w której mamy dwóch oskarżycieli prywatnych, a każdy z nich korzysta ponadto z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje jednak temu oskarżycielowi prywatnemu, który jako pierwszy wniósł akt oskarżenia. W wyroku kończącym postępowanie w sprawie Sąd zaznacza, że dane postępowanie toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych.

Zakończenie postępowania

Postępowanie prywatnoskargowe co do zasady kończy wydanie wyroku przez Sąd. Od wyroku tego strony postępowania tj. zarówno oskarżony jak i pokrzywdzony – oskarżyciel prywatny mogą wywieźć apelację.