Warunkowe umorzenie postępowania karnego na podstawie art. 66 k.k
art. 66 k.k
Aby było możliwe zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania, konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w art. 66 k.k. Konieczne jest aby wina i społeczna szkodliwość czynu nie była znaczna, okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, a postawa sprawcy, niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Zgodnie z § 2 warunkowego umorzenia nie stosuje się wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553, Ustawa z dnia 6.06.1997 Kodeks Karny, art. 66; dalej: k.k., Kodeks Karny). O warunkowym umorzeniu orzeka sąd na posiedzeniu w formie wyroku zgodnie z art. 341 k.p.k (Dz. U. 1997 Nr 89 poz. 555, Ustawa z dnia 6.06.1997 Kodeks Postępowania Karnego; dalej: k.p.k). Sprawca co do którego Sąd stosuje instytucję warunkowo umorzonego postępowanie w chwili wydania orzeczenia musi być niekarany. W przedmiocie przesłanki możliwości warunkowego wypowiedział się Sąd Najwyższy: „Podstawowym warunkiem zastosowania instytucji probacyjnej jest to, by sprawca w czasie wyrokowania był osobą niekaraną za przestępstwo umyślne” (Wyrok SN z dnia 21.09.2020r., III KK 199/20). Okoliczności decydujące o stopniu szkodliwości społecznej czynu określone są w art. 155 § 2 k.k. Należą do nich: rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. W orzecznictwie przyjmuje się, że jest to katalog zamknięty, stąd na stopień szkodliwości społecznej nie wpływa chociażby nagminność popełniania przestępstw – wyrok sądu okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 10.10.2017r., IV Ka 563/17: „Co do podnoszonej przez prokuratora tzw. nagminności omawianego przestępstwa i popełniania go przez innych uczestników ruchu drogowego, to nie są to okoliczności związane z oceną społecznej szkodliwości konkretnego czynu (…) i prokurator niesłusznie je podnosił oceniając tę szkodliwość”. Oznacza to, że oceniając szkodliwość społeczną danego czynu należy wziąć pod uwagę okoliczności zarówno związane z samym czynem per se, jak i osobą sprawcy. Do zastosowania instytucji warunkowego umorzenia wymagane jest, aby stopień winy oraz stopień społecznej szkodliwości czynu nie były znaczne (A. Zoll [w:] Kodeks Karny. Część ogólna, t.1, Komentarz do art. 53-116, red. W. Wróbel, A. Zoll). Oznacza to, że stopień społecznej szkodliwości musi być większy niż znikomy (ze względu na art. 1 § 2 k.k.) i jednocześnie mniejszy niż znaczny – średni, czy nieznaczny. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie jedynie, gdy brak jest wątpliwości co do faktu popełnienia czynu przez sprawcę – warunkowe umorzenie postępowania nie może zastępować wyroku uniewinniającego. Przy czym samo przyznanie się sprawcy do popełnienia zarzucanego czynu nie musi się równać brakowi wątpliwości co do jego popełnienia. Przesłanki związane z osobą sprawcy łączą się w wymóg zaistnienia tzw. pozytywnej prognozy kryminologicznej. Oznacza to potrzebę uprawdopodobnienia, że sprawca w okresie próby będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni przestępstwa. Użycie określenia „w szczególności” w treści przepisu wskazuje na fakt, że popełnienie przestępstwa jest jedynie jedną z możliwości nieprzestrzegania porządku prawnego. Wypowiedział się na ten temat Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z 15.05.2019r.: „Popełnienie przestępstwa jest tylko jedną z form naruszenia tego porządku. Może to być również popełnienie wykroczenia, jak i dopuszczenie się zachowania niebędącego czynem zabronionym pod groźbą kary, jak naruszenie innych obowiązków cywilnoprawnych, pracowniczych”. W pojęciu postawy sprawcy mieści się jego postawa życiowa, postawa wobec czynu, osoby pokrzywdzonej. Ponadto należy wziąć pod uwagę wiek, wrażliwość społeczną, nałogi, stosunek do innych ludzi, obowiązków, wartości, sytuację rodzinną, relacje rodzinne, warunki materialne (W. Konarska-Wrzosek (red.) Kodeks Karny. Komentarz, wyd. III)
Przebieg warunkowego umorzenia
Wniosek o warunkowe umorzenie może złożyć prokurator zgodnie z art. 336 k.p.k. §1, uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a ponadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem (§2). Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru (§3). Zgodnie z art. 67 k.k. §1 okres próby trwa od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Według §2 Sąd, umarzając warunkowo postępowanie, może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. W §3 zawarte są dodatkowe dolegliwości, które Sąd może orzec. Należy do nich: obowiązek naprawienia szkody, obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, przeproszenia pokrzywdzonego, informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, nawiązkę, zakaz prowadzenia pojazdów oraz inne, w zależności od okoliczności. W przypadku naruszania przez sprawcę nałożonych obowiązków w okresie próby postępowanie karne zostaje wznowione lub może zostać wznowione. Zgodnie art. 342 §1 k.p.k. długość okresu próby wyznacza Sąd w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie. Za rozpoczęcie okresu próby uznaje się dzień uprawomocnienia się wyroku warunkowo umarzającego postępowanie. Możliwość orzeczenia dozoru jest fakultatywna, obligatoryjne jest natomiast orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części, a w miarę możliwości również zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Sąd nie orzeka o naprawieniu szkody, gdy sprawca zdążył naprawić szkodę przed wydaniem wyroku. Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów jedynie w przypadku spełnienia przesłanek wynikających z art. 42 k.k.: Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.
Możliwość podjęcia postępowania warunkowo umorzonego
Sąd może podjąć postępowanie, gdy zachodzą okoliczności opisane w art. 68 k.k. §2 oraz §3: jeśli w okresie próby sprawca rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełnił inne niż określone w §1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody oraz gdy sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnia przestępstwo. Sąd obligatoryjnie podejmuje warunkowo umorzone postępowanie w przypadkach określonych w art. 68 k.k. §1, §2a: jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany oraz gdy okoliczności, o których mowa w §2 zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy. Przy czym warunkowego umorzenia nie można podjąć po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (§4). Oznacza to, że postępowanie można wznowić w okresie po wydaniu wyroku o zawieszeniu postępowania, a przed jego uprawomocnieniem, w okresie próby oraz maksymalnie 6 miesięcy po zakończeniu okresu próby. Po upływie 6 miesięcy niemożliwe jest wznowienie postępowania.